Edicija "1914-1918", peto kolo

1. CRNA GORA U PRVOM SVIJETSKOM RATU
2. DUBROVNIK U BORBI ZA UJEDINjENjE 1908-1918
3. GLAD U BOSNI I HERCEGOVINI I SMEŠTANjE DECE U VOJVODINU 1917-18
4. SA ŽENSKOM JEDINICOM U SRBIJI, SOLUNU I SEVASTOPOLjU
5. SOLUNSKI FRONT
6. SRBIJA, SOLUNSKI FRONT I UJEDINjENjE 1918
7. TEŠITELj
8. TRI SILE PRITISLE SRBIJICU
9. UTOČIŠTA NI KOD KOGA
10. VELIKI RAT I "MALI "ČOVEK: SVEDOČENjA SRPSKIH VOJNIKA

Izdavač / Saizdavač: RTS, IK Prometej


CRNA GORA U PRVOM SVIJETSKOM RATU
Novica Rakočević

Format: 15x21
Broj strana: 701
Pismo: ćirilica
Povez: tvrd
ISBN 978-86-515-1407-7

Istorijski razvoj crnogorsko-austrijskih odnosa vodio je ka otvorenom sukobu dve države. Za Austrougarsku Crna Gora je bila sastavni deo jedinstvenog srpskog problema, koji će ona morati jednog dana da rešava oružjem. Ceo istorijski razvoj tih odnosa ukazivao je da Austrougarska neće nikada imati na svojoj strani Crnu Goru protiv Srbije i Rusije. Austrougarski vladajući krugovi stalno su računali sa dinastičkim suprotnostima kao najsnažnijim faktorom za udaljavanje Crne Gore od Srbije, ali je nacionalna svest naroda u Crnoj Gori bila toliko jaka da pitanje dinastije nije moglo biti nikada primarno, kada se radilo o životnim nacionalnim pitanjima. To je najbolje pokazala julska kriza 1914. godine.

DUBROVNIK U BORBI ZA UJEDINjENjE 1908-1918
Milan Živanović

Format: 15x21
Broj strana: 384
Pismo: ćirilica
Povez: tvrd
ISBN 978-86-515-1416-9

Studija Milana Ž. Živanovića, koja se sada ponavlja, utemeljena u građi Arhiva – zapisnicima Vijeća i Upraviteljstva općine, kao i Carsko-kraljevskog namjestništva u Zadru – predstavlja kapitalni doprinos novijoj istoriji Dubrovnika. Ona vodi čitaoca u politički ambijent grada u kojemu su se dobrano osjećali uticaji krupnih javnih ispoljavanja sveg dalmatinskog hrvatstva i srpstva (Riječka rezolucija Hrvata, 3. oktobra 1905, i Zadarske rezolucije Srba, 17. oktobra iste godine). I tada je bilo prihvaćeno prisajedinjenje dalmatinskih Hrvata sa prekovelebitskim, uz uslov ravnopravnog položaja Srba sa Hrvatima. Sljedećeg mjeseca Čingrija je u Dalmatinskom saboru čitao sporazum dvaju naroda. No, odmah su se javili protivnici ovog sabranja iz redova pravaša. U Vijeću se raspravljalo o isticanju hrvatske i srpske zastave. Ipak, u Dubrovniku su se sve do 1914. godine na opštinskoj zgradi vijorile obje trobojnice. Ovo je knjiga koja ne donosi samo čvrsto strukturiran istoriografski tekst već slika i epizode iz života grada, posjete stranih vladara, govore najistaknutijih javnih i političkih gradskih djelatnika koji se sjećaju tragičnih datuma iz njegove prošlosti, upozoravajući na perspektive, političke napetosti 1907. godine povodom napada hrvatske stranke na nosioce i stvaraoce Rezolucije iz Rijeke. - Goran Ž. Komar

GLAD U BOSNI I HERCEGOVINI I SMEŠTANjE DECE U VOJVODINU 1917-18
Maja Šovljakov

Format: 15x21
Broj strana: 324
Pismo: ćirilica
Povez: tvrd
ISBN 978-86-515-1429-9

Glad kao socijalna, psihološka i politička pojava, iako prisutna u vreme Prvog svetskog rata, nije imala pravo mesto u istoriografskim radovima. Započela je 1916. usled suše, nedostatka radne snage, ekstenzivne poljoprivrede i rekvizicije i zahvatila Dalmaciju, Istru, Bosnu i Hercegovinu, Crnu Goru i Srbiju. Uprkos ratnom stanju i administrativnim, političkim i verskim podelama, došlo je do pregnuća Hrvata i Srba u Monarhiji. Organizacija humanitarnog rada doprinela je izgradnji dve mreže poverenika: jedna je organizovala prikupljanje i slanje dece iz pasivnih krajeva, a druga njihovo prihvatanje u žitorodnim predelima. Pokrenuta je akcija širokih razmera – prvo u Hrvatskoj, za decu rimokatoličke veroispovesti, a zatim Srbi iz Zagreba pokreću spasavanje srpske dece u Bosni i Hercegovini. Zemaljska vlada u Sarajevu dopustila je da akcija krene iz Zagreba, privatnom inicijativom Odbora za smeštanje siromašne dece.

SA ŽENSKOM JEDINICOM U SRBIJI, SOLUNU I SEVASTOPOLjU
Izabel Emzli Haton

Format: 15x21
Broj strana: 299
Pismo: ćirilica
Povez: tvrd
ISBN 978-86-515-1408-4

Dr Izabel Emzli Haton stigla je u Đevđeliju u jesen 1915. kao član jedinice Bolnica škotskih žena. Radila je u Ostrovskoj bolnici koja je bila neposredno pridodata srpskoj vojsci, a šef bolnice postala je krajem rata 1918. godine. Dr Emzli je, osim kao lekar, delovala i kao organizator raznih aktivnosti svog osoblja. Bila je bez civilizacijskih predrasuda – išla je na slave meštana Vranja, svadbe i krštenja i mnogo puta je i sama bila kuma na krštenju. Sa tugom se rastala od Vranja, ali je pre toga stvorila uslove za rad bolnice u toj varoši, ostavivši joj svu opremu i materijal potreban za rad. Veoma je zavolela Srbe, kao vojnike, kao pacijente i kao narod. Nije nikada zaboravila Srbe, kojima je poklonila najlepše godine mladosti, kao što nije nikada do smrti zaboravila reči pesme „Tamo daleko“, a Vranjanci nikada nisu zaboravili svoju mladu doktorku, kojoj su poduigli spomenik. Srednja medicinska škola u tom gradu nosi ime dr Izabel Emzli Haton. Ovo je njena priča – potresno svedočanstvo o Velikom ratu i Srbima u njemu.

SOLUNSKI FRONT
Luiđi Vilari

Format: 15x21
Broj strana: 361
Pismo: ćirilica
Povez: tvrd
ISBN 978-86-515-1421-3

U ovoj knjizi želeo sam da ispričam priču o jednom od tolikih frontova na koje se delio prostrani svetski oružani sukob – o Solunskom frontu – nastojeći naročito da istaknem važnu ulogu italijanskog kontigenta na njemu. Momci iz italijanskih vojnih jedinica na Balkanu bili su do sada gotovo sasvim zanemareni u već veoma brojnim publikacijama o Velikom ratu; neka od ovih dela u kojima se oni pominju sadrže nemale nepreciznosti i štaviše greške. Zbog specifičnog položaja na kojem sam se nalazio više od dve godine kao italijanski oficir za vezu s različitim savezničkim komandama na Istoku, bio sam u mogućnosti da prikupim dobar deo materijala o tom frontu, i otud sam smatarao da mi je dužnost da izložim ovde ono što znam o događajima na njemu, kako bi italijanska javnost videla da je i u tim dalekim oblastima naš vojnik pokazao svoje vojničke kvalitete i svoju drevnu civilizovanost. – L. V.

SRBIJA, SOLUNSKI FRONT I UJEDINjENjE 1918
Petar Opačić

Format: 15x21
Broj strana: 769
Pismo: ćirilica
Povez: tvrd
ISBN 978-86-515-1413-8

Habzburška monarhija je ušla u rat protiv Srbije da bi sprečila ujedinjenje jugoslovenskih zemalja pod vođstvom Srbije: U tom ratu ona je poražena. Srbija, koja je napadnuta kao okosnica i stožer jugoslovenske ideje, izašla je iz rata kao pobednica. U tom porazu i toj pobedi oslobođena je jugoslovenska misao i ona se ovaplotila u ujedinjenoj jugoslovenskoj državi. Dopisani deo teksta u ovom, drugom izdanju, bavi se završnim činom toga procesa u kome je srpska vojska, nakon velikih ratnih pobeda, predstavljala stvarni i moralni oslonac, a Srbija stožer ujedinjenja. - Petar Opačić

TEŠITELj - Vinfrid Volf, Klaus Gitinger

Format: 15x21
Broj strana: 304
Pismo: ćirilica
Povez: tvrd
ISBN 978-86-515-1399-2

Srpsko izdanje svojevrsne nemačke studije teza i nadriteza australijskog istoričara Kristofera Klarka o (ne)postojanju isključive nemačke krivice za prvi svetski rat, izlazi iz štampe u pravom trenutku. S jeseni 2018. godine, dok se svet priprema da obeleži stogodišnjicu primirja u Prvom svetskom ratu, a rasprave o neophodnosti revizije istorije tog perioda dostižu vrhunac. Pristupa se „brisanju“ ratne krivice i već poznatoj, nakaradnoj definiciji ratnih događaja, bez imenovanja pobednika ili pobeđenih – zarad neke volšebne, nove evropske sloge. Autori ovog dela, Vinfrid Volf i Klaus Gitinger, minuciozno su analizirali i pokazali kako je Klark, s naumom, prikazao istorijske činjenice u pogrešnom kontekstu, kako je prećutao zločinačke namere Centralnih sila, posebno Nemačke. U sklopu priprema za obeležavanje stogodišnjice Prvog svetskog rata pojavila se politička potreba da se u ime evropskog jedinstva konačno raskrsti sa starim (istinitim) tumačenjima ratne krivice i da se ona preraspodeli na sve učesnice velikog rata, a odgovornost pripiše, pre svega, Rusiji i Srbiji. U vremenu kada se preinačavanje istorijskih činjenica paralelno odvija sa naporima Srbije da postane članica EU, trebalo bi imati sve ovo na umu, proučiti argumente autora ove knjige: da ne bismo, uz prilagođavanje standardima EU, prilagodili i sopstvenu istoriju potrebama EU – proglasili sami sebe krivcima za Prvi svetski rat.

TRI SILE PRITISLE SRBIJICU
Dragutin Paunić, Milija Đorđević

Format: 15x21
Broj strana: 348
Pismo: ćirilica
Povez: tvrd
ISBN 978-86-515-1417-6

Najlepše stranice ove knjige ispunjene su primerima drevne narodne etike. U sred ratnog vrtloga i užasa, patrijarhalni čovek nastoji da sačuva svoju dušu. Iako se kroz Albaniju nemilosrdno ostavljaju bolesni i ranjeni, čak i oni najbliži, knjiga pruža i primere suprotne vrste. Briga o drugome i drugarstvo provlače se kroz mnoga kazivanja. ‘Mi vojnici smo se voleli. Postavljani su parnici, pa kad jedan pogine onaj drugi da zapiše i sahrani. Čim jedan ostane sam, on odmah traži parnik’, kazuje Radosav Marković jedinstven podatak koji po svemu sudeći, dosad nije zabeležen. Dragomir Đorđević na frontu ugovara da se oženi nepoznatom sestrom svog druga, ako preživi, i to posle rata ispunjava.
Ukratko, ovaj zbornik je široka panorama naše narodne psihologije, pogleda, mišljenja, postupaka; pa čak i narodne parapsihologije. Dotiče se i nevidljiva, tajanstvena strana pojava i života.
O mučnim ratovima 1912-18. godine i našoj najtežoj temi Albanskoj Golgoti, dosad su najviše govorili oficiri i intelektualci, a ponajmanje onaj koji je te ratove nosio i dobio – običan vojnik, seljak. Sada se ovaj prvi put javlja u svojoj, i to većoj knjizi, i o predmetu na kojem su se polomila tolika pera (među njima i Nušićevo) prvi put se govori nepatetično i čisto, iznutra, dragocenom jednostavnošću kazivanja.- Dragiša Vitošević

UTOČIŠTA NI KOD KOGA
Toško Vlahović

Format: 15x21
Broj strana: 176
Pismo: ćirilica
Povez: tvrd
ISBN 978-86-515-1397-1

Toško Vlahović beležio je dnevne događaje, ali je uvrstio i jedan izveštaj koji je poslao Kosti Milovanoviću Pećancu, a odnosio se na njegove aktivnosti u toku leta. U prvoj sveščici su opisani događaji od 31. januara do 11. maja. U drugoj su zabeleženi događaji od 24. maja do 24. septembra 1917. godine. U trećoj beležnici su događaji od 25. septembra do 31. oktobra 1917.
U Dnevniku je hronologija uglavnom pouzdana, pa je stoga dobar izvor za datiranje važnih događaja. Iz zapisa se može sagledati žestina i surovost kaznene ekspedicije trupa Centralnih sila, uglavnom usmerene ka civilnom stanovništvu na području obuhvaćenim ustankom. Opisani su nered i haos koji su posle gušenja ustanka postali deo svakodnevice – ubistva, pljačke, doušništvo Srba od strane Srba. Mnogo je stranica posvećeno brojnim poterama, neprekidnom pokretu i uzmicanju, ali i trenutaka kada se borba nije mogla izbeći. Toško Vlahović je beležio o saborcima četnicima, hrabrim pojedincima koji su dali život u borbama, poverenicima… Na nekoliko mesta ostavljao je prazno mesto, belinu, umesto imena. Na taj način je verovatno štitio pojedince za slučaj da njegove beleške dopadnu šaka vojnika okupacionih trupa. Brojni su podaci o svakodnevnom životu u okupiranoj Srbiji.

VELIKI RAT I "MALI" ČOVEK: SVEDOČENjA SRPSKIH VOJNIKA
Jasmina Tomašević

Format: 15x21
Broj strana: 333
Pismo: ćirilica
Povez: tvrd
ISBN 978-86-515-1428-2

Ova knjiga je tematski podeljena na dve celine. U prvom delu, prikazan je put srpske vojske od Albanije do Krfa, a potom, nakon oporavka i reorganizacije, i do Soluna. Težište je na opisima Krfa – „ostrvo spasa“, zatim Soluna i fronta, iz pera srpskih vojnika. Ti opisi najčešće sadrže i prikaz karakternih osobina i običaja lokalnog stanovništva. U poslednja dva poglavlja, kao drugoj celini knjige, nastojala sam da ukažem na srpski ugao posmatranja kada je reč o Grcima i drugim Saveznicima, i da – u manjoj meri – predstavim sliku koju su o srpskim vojnicima i izbeglicama stekli Grci i ostali saveznici.